W prawie UE mamy traktatową swobodę przedsiębiorczości (swobodę prowadzenia działalności gospodarczej) oraz swobodę świadczenia usług. Zgodnie z przyjętymi poglądami doktryny i orzecznictwem ETS uznaje się, że nie jest zasadne powoływanie się na obie te swobody jednocześnie. Swoboda świadczenia usług wiąże się dla korzystającego z niej podmiotu z okresowym jedynie pobytem na terytorium innego państwa, a więc elementem wyróżniającym świadczenie usług jest okoliczność, że działalność objęta tą swobodą jest wykonywana na terytorium innego państwa członkowskiego czasowo. Ten element tymczasowości nie występuje w przypadku swobody przedsiębiorczości, która dotyczy prowadzenia działalności w danym miejscu w sposób bardziej stały.

Swoboda przedsiębiorczości polega na równouprawnieniu i niedyskryminowaniu przedsiębiorstw prowadzących swoje oddziały, siedziby itp. w innym kraju UE. Swoboda świadczenia usług oznacza prawo do swobodnego dojazdu do usługodawcy w innym kraju UE oraz prawo dojazdu usługodawcy do klienta w innym kraju UE w celu wykonania uslugi. Nie można zatem powołać się nigdy na obie te zasady naraz.

Jak podkreśla WSA w Warszawie (VI SA/Wa 1309/2005), tzw. pierwotna swoboda przedsiębiorczości, obejmująca prawo do bezpośredniego podejmowania przez podmioty z innych państw członkowskich zakładania i prowadzenia przedsiębiorstw zakłada, iż powinno się to odbywać z zachowaniem warunków ustalonych w ustawodawstwie kraju, w którym działalność jest podejmowana. Swoboda pierwotna zakładania przedsiębiorstw nie obejmuje jednak przeniesienia całej spółki do innego państwa członkowskiego z zachowaniem jej tożsamości, gdyż wiąże się ono z zerwaniem więzi prawnej z krajem siedziby (tutaj wyjątkiem jest forma spółki europejskiej – przyp. PIT.pl).

Przyjmuje się, iż spółki, które zechcą skorzystać ze swobody przedsiębiorczości, tak jak inni przedsiębiorcy, muszą zdecydować się na wybór prawa spółek któregoś z państw członkowskich. Prawo to wywiera wpływ albo na podjęcie

• „pierwotnej” działalności gospodarczej przez założenie nowej spółki, albo
• „wtórnej” działalności gospodarczej, wyrażającej się w otwieraniu oddziałów, filii lub agencji w innym państwie członkowskim.

Przedsiębiorca zagraniczny może otwierać oddziały oraz przedstawicielstwa.

Oddział służy do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę zagranicznego (w zakresie przedmiotu działalności przedsiębiorcy zagranicznego). Z kolei zakres działania przedstawicielstwa może obejmować wyłącznie prowadzenie działalności w zakresie reklamy i promocji przedsiębiorcy zagranicznego – zatem nie działalność gospodarczą. Oddziały wpisuje się do rejestru przedsiębiorców KRS, natomiast przedstawicielstwa do rejestru przedstawicielstw (Ministerstwo Gospodarki).

Podmioty te zobowiązane są używać stosownego dodatku w nazwie, odpowiednio: „oddział w Polsce” albo „przedstawicielstwo w Polsce”. Przedsiębiorca zagraniczny tworzący oddział jest obowiązany ustanowić osobę upoważnioną w oddziale do reprezentowania przedsiębiorcy zagranicznego. Przedstawicielstwo mogą utworzyć również osoby zagraniczne powołane do promocji gospodarki kraju ich siedziby, z tym że zakres działania takiego przedstawicielstwa może obejmować wyłącznie promocję i reklamę gospodarki tego kraju.

Oddział lub przedstawicielstwo może być pracodawcą jedynie, gdy zostanie umocowany (on a nie osoba fizyczna – pełnomocnik czy kierownik oddziału) przez przedsiębiorcę zagranicznego do samodzielnego nabywania praw i zaciągania zobowiązań z zakresu prawa pracy, co powinno z kolei znaleźć wyraz w aktach normujących funkcjonowanie przedsiębiorcy zagranicznego. Wzmiankowane umocowanie powinno wynikać ze statutu bądź też z innego aktu regulującego organizację i sposób funkcjonowania przedsiębiorcy. W odniesieniu do majątku oddział czy przedstawicielstwo jest jedynie jego dzierżycielem, podczas gdy własność przysługuje w sposób oczywisty przedsiębiorcy zagranicznemu. To on jest rownież podmiotem praw, obowiązków, adresatem roszczeń itp.

Niemniej jednak osoby fizyczne mają prawo wykonywać działalność gospodarczą w oparciu o wpis do ewidencji działalności gospodarczej, nie muszą tworzyć oddziałów. Oddziały mają obowiązek tworzyć spółki, osoby prawne czy jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, pragnące prowadzić w Polsce stałą działalność gospodarczą.

Osoby fizyczne:

• z państw członkowskich Unii Europejskiej (Austria, Belgia, Bułgaria, Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Niemcy, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Szwecja, Węgry, Wielka Brytania, Włochy),
• z państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależących do Unii Europejskiej (Islandia, Liechtenstein, Norwegia),
• z innych państw, które mogą korzystać ze swobody przedsiębiorczości na podstawie umów zawartych ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi, albo na podstawie umowy międzynarodowej zawartej przez Polskę z krajem tej osoby,

Oddziały i przedstawicielstwa prowadzą rachunkowość w języku polskim zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości. Przedstawicielstwa jako nie prowadzące działalności gospodarczej mogą prowadzić rachunkowość uproszczoną (jak fundacje czy stowarzyszenia nie prowadzące działalności gospodarczej). Przepisy polskiej ustawy o rachunkowości stosuje się  również do mających siedzibę lub miejsce sprawowania zarządu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zagranicznych osób prawnych, zagranicznych jednostek nieposiadających osobowości prawnej oraz zagranicznych osób fizycznych, prowadzących na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalność osobiście, przez osobę upoważnioną, przy pomocy pracowników – w odniesieniu do działalności prowadzonej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, bez względu na wielkość przychodów.

Zatem osoby fizyczne – cudzoziemcy nie posiadający miejsca zamieszkania w Polsce zawsze prowadzić będą w Polsce księgi rachunkowe. Jedynie osoby fizyczne, również cudzoziemcy, posiadający miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (szczególnie zgodnie z przepisami emigracyjnymi) mają prawo do stosowania w działalności gospodarczej księgowości takiej, jak obywatele polscy, tzn. również księgi przychodów i rozchodów.

O ile w przypadku osób fizycznych zobowiązanych do prowadzenia pełnej rachunkowości wykluczone jest prowadzenie księgi przychodów i rozchodów, o tyle w przypadku podatników uprawnionych do zryczałtowanego podatku dochodowego prowadzenie ewidencji właściwych dla tego podatku jest obowiązkiem niezależnym od obowiązku prowadzenia pełnej rachunkowości.

Warto tu dodać, że rachunkowość (pełna) w języku polskim może być prowadzona również zgodnie z międzynarodowymi standardami rachunkowości (MSR) – zamiast w oparciu o polską ustawę o rachunkowości.

W umowach w sprawie unikania podwójnego opodatkowania występuje pojęcie zakładu, stałej placówki.

Można stwierdzić ogólnie, że zakład to stała placówka, przez którą całkowicie lub częściowo prowadzona jest działalność przedsiębiorstwa, obejmuje w szczególności:

• miejsce zarządu,
• filię,
• biuro,
• fabrykę,
• warsztat i
• kopalnię, źródło ropy naftowej lub gazu ziemnego, kamieniołom albo inne miejsce wydobywania zasobów naturalnych;
• plac budowy lub prace budowlane albo instalacyjne stanowią zakład tylko wtedy, jeżeli trwają one dłużej niż dwanaście miesięcy.

Bez względu na poprzednie postanowienia tego artykułu, zakładu nie stanowi:

• użytkowania placówek, które służą wyłącznie do składowania, wystawiania lub dostarczania dóbr lub towarów należących do przedsiębiorstwa;
• utrzymywania zapasów dóbr lub towarów należących do przedsiębiorstwa wyłącznie w celu składowania, wystawiania lub dostarczania;
• utrzymywania zapasów dóbr lub towarów należących do przedsiębiorstwa wyłącznie w celu obróbki lub przerobu przez inne przedsiębiorstwo;
• utrzymywania stałej placówki wyłącznie w celu zakupu dóbr lub towarów albo zbierania informacji dla przedsiębiorstwa;
• utrzymywania stałej placówki wyłącznie w celu prowadzenia dla przedsiębiorstwa jakiejkolwiek innej działalności o charakterze przygotowawczym lub pomocniczym (tutaj mieszczą się przedstawicielstwa);
• utrzymywania stałej placówki wyłącznie w celu prowadzenia któregokolwiek rodzaju działalności, o których mowa wyżej, pod warunkiem jednak, że całkowita działalność stałej placówki, wynikająca z takiego połączenia rodzajów działalności, ma charakter przygotowawczy lub pomocniczy.

Definicję zakładu i stałej placówki, w odniesieniu do stosunków panujących pomiędzy Rzeczypospolitą Polską a krajem centrali przedsiębiorstwa, ustala wyłącznie umowa w sprawie zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu. Definicje w umowach zawartych z poszczególnymi krajami mogą się od siebie różnić, choć ogólna zasada jest taka sama (wynika z umowy ramowej OECD).

Zakład podlega opodatkowaniu w Polsce na zasadach określonych w umowie, z reguły zakład opłaca podatki w kraju prowadzenia działalności, z wyjątkiem niektórych rodzajów należności (np. należności licencyjnych), które mogę podlegać odrębnym, szczegółowym regulacjom w umowie międzynarodowej.

W przypadku, gdy z krajem centrali nie podpisano umowy w sprawie zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu, całość dochodów centrali, uzyskiwanej z działalności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podlega opodatkowaniu w Polsce.

Nie każdy oddział jest zakładem, zakład nie musi zaś zostać zarejestrowany jako oddział. Może zdarzyć się, że zarejestrowany oddział nie stanowi zakładu i nie wpływa na podwójne opodatkowanie. Jeżeli chodzi o przedstawicielstwa, to one nigdy – z definicji – nie stanowią zagranicznego zakładu. Ich działalność promocyjna ma jedynie charakter pomocniczy.

Przedsiębiorstwo zagraniczne, niezależnie od tego, czy posiada w Polsce oddział lub zakład, wykonując na terytorium Rzeczypospolitej Polskie działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług, ma obowiązek zarejestrować się jako podatnik VAT czy podatnik VAT-UE.

Nie chodzi tu przy tym o obowiązek rejestracji ze względu na miejsce świadczenia ustalone zgodnie z ustawą w sytuacji, gdy miejsce faktycznego świadczenia jest poza granicami Polski, a jedynie prawo nakazuje uznanie za miejsce świadczenia terytorium Polski (nastąpi wówczas np. wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów czy opodatkowany u nabywcy import usług), Chodzi o sytuację, gdy przedsiębiorca zagraniczny faktycznie wykonuje usługi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i dodatkowo zgodnie z ustawą miejscem ich świadczenia jest terytorium Polski.